Het buitenhuis Zionsburg is gebouwd op een locatie in Vught waar lang geleden de Duitse Orde (voormalige kruisridders) met instemming van de hertogen van Brabant een commanderij vestigden. De eerste steen werd in 1882 gelegd door Loke Marggraff, zoon van Johan Lodewijk Marggraff die in Den Bosch een gezien advocaat was. Johan Lodewijk was een broer van Johan Christoffel Marggraff, van 1880 tot 1886 burgemeester van Vught. Burgemeester Marggraff liet zelf in 1890 ook een villa bouwen die nu bekend staat als Huis Leeuwenburg.
Zionsburg is een ontwerp van de architecten Stracké en J.J. van Nieukerken, een Zeeuwse bouwmeester die later naam zou maken met het badpaviljoen in Domburg, kasteel De Wittenburg in Wassenaar en het Tropeninstituut te Amsterdam. Met het landhuis en het park er omheen etaleerde Johan Lodewijk Marggraff eind 19e eeuw de welstand die zijn familie in de loop van generaties vergaard had als belastingophalers, rechters en bestuurders in Den Bosch en omgeving. Lutheranen in een rooms-katholiek gewest.
Fietspad
Honderd jaar later is Zionsburg het thuis van Ewald Marggraff, de kleinzoon van Johan Lodewijk, zoon van Loke. Hij woonde alleen in het monumentale pand, dat eind twintigste eeuw een verwaarloosde indruk maakte. Zijn vier zussen hadden elk hun eigen leven opgebouwd, maar die kwamen nog incidenteel bij hun broer op bezoek. Ewald was wars van bemoeienis met zijn zaken, maar hij vroeg Frits Bevort van Natuurbouw om eens te kijken naar de bomen in zijn geliefde tuin. Het park rond Zionsburg. Dat leidde tot een nauwe samenwerking, waarbij Bevort de jurist op leeftijd hielp bij het beheer van zijn landgoederen en contacten met overheden.
Bevort loste onder andere een oud geschil op met de gemeente Boxtel die een fietspad wilde aanleggen over gronden van Marggraff, het huidige Kampspoor. Ewald had eerder al grond afgestaan voor de uitbreiding van de A2 van Vught naar Eindhoven. Wat hem destijds overtuigde, was het grondstuk van de Witte Paters dat hem in ruil aangeboden werd. Grond voor grond: dat paste in Marggraff’s denkraam. Zowel Ewald als zijn vader Loke hadden hun hele leven gemopperd op oom Johan Christoffel die zomaar grond verkocht had aan de katholieke kloosterorde die daar het missiehuis Sint Charles op had gebouwd. Dat missiehuis moest in 1987 afgebroken worden voor de aanleg van de A2 ter plekke. Zo kreeg Ewald zijn grond terug.
Marggraff en Bevort konden goed met elkaar opschieten omdat Bevort zich al langer bezig hield met landgoederen en natuurgebieden in Brabant, en daarbij kritische kanttekeningen bij het overheidsbeleid (landelijk, provinciaal en lokaal) niet schuwde. Bevort wist de weg in wet- en regelgeving, en kende de voor- en achterdeurtjes bij uiteenlopende instanties en belangengroepen. Hij vertegenwoordigde Marggraff daarom bij verschillende ruilverkavelingen en assisteerde bij de verkoop van gronden ten behoeve van zand- en grindwinning in de uiterwaarden van de Maas.
Bevort hielp Marggraff bovendien met het toepassen van de Natuurschoonwet op verwilderde domeinen zoals Kapellebos, Elzenburg, Wilhelminapark en de gronden in De Geelders. Dat had voor Marggraff enkele voordelen. Hij kwam in aanmerking voor subsidies en de boekwaarde van zijn bezit nam af. Dat laatste klinkt vreemd, maar Marggraff hanteerde zijn eigen logica. De jurist had liever meer grond in bezit dan mooie cijfers op zijn balans. Bij ruilverkavelingen liet hij zich expres natte gronden toebedelen, om later trots te beweren dat hij vanuit zijn leunstoel meer aan subsidies opstreek dan ploeterende boeren verdienden met vee of mais op droge gronden.
Marggraff Stichting
Nadat Ewald Marggraff eind 2003 bij de grote brand in Zionsburg om het leven gekomen was, vroegen zijn zussen aan Frits Bevort van Natuurbouw om door te gaan met het beheer van de gronden. De Marggraff Stichting waarin de nalatenschap op wens van Ewald is ondergebracht had op dat moment niet voldoende fondsen om zowel de erfbelasting te betalen als Zionsburg opnieuw op te bouwen. Er is even overwogen om het landgoed te verkopen aan een project-ontwikkelaar, om de gezusters van deze zorg te bevrijden. Maar de dames Marggraff beslisten anders. Met als gevolg dat Bevort een uitdaging kreeg: vind aanvullende inkomsten (economische dragers) om aan de laatste wens van Ewald te voldoen en alle bezittingen tweehonderd jaar bijeen te houden.
De zussen van Ewald waren toen al op hoge leeftijd en afhankelijk van adviseurs en dienstverleners. De dames Marggraff werden na het overlijden van hun broer plots omringd door juristen, fiscalisten en bankiers die zich richtten op bestuurskwesties en financiële zaken. Bevort was de man voor het praktisch beheer. Hij hield zich primair bezig met de natuurgebieden, akkers, bomen en enkele panden uit het bezit.
Sindsdien zijn veel woningen die in bezit waren van de stichting (of de zusters) in opdracht van Bevort één voor één weer opgeknapt en verhuurd. Voor Zionsburg was wellicht financiering mogelijk vanuit monumentale restauratiefondsen, dus liet Bevort plannen maken door restauratie-architect Six die vanouds een binding heeft met Den Bosch. Over die voornemens werd allesbehalve geheimzinnig gedaan. Bevort liet zelfs een brochure maken over de landgoederen van de Marggraff Stichting en de plannen die het bestuur had met deze bezittingen.
Die brochure diende ook om aan de Belastingdienst duidelijk te maken dat de Marggraff Stichting aangemerkt wilde worden als algemeen nut beogende instelling, een ANBI. Op de achtergrond liepen toen immers onderhandelingen over de successierechten. Wanneer de stichting geclassificeerd zou worden als een afgezonderd particulier vermogen (APV) met de erfgenamen als begunstigde, dan moest er circa twee-derde van de waarde aan erfbelasting betaald worden. Zou de stichting erkend worden als ANBI dan waren de successierechten nihil.
Er is sindsdien al twee keer afgerekend met de Belastingdienst. De eerste keer in 2006 en de tweede keer in 2009, nadat er tegoeden in Zwitserland gevonden waren. Een groot deel van het bezit werd aangeslagen als afgezonderd particulier vermogen, een ander deel is lager belast omdat de Natuurschoonwet van toepassing was. Zo bespaarde het werk van Bevort de stichting successierechten over 5,5 miljoen van het bezit, een slordige 3,3 miljoen euro.
Juristen en fiscalisten
De onderhandelingen met de Belastingdienst waren vooral een zaak voor de juristen en fiscalisten die het bestuur van de stichting bijstaan, maar de uitkomst was van belang voor de budgetten die beschikbaar zouden zijn voor het beheer van landerijen en huizen. En voor de familie uiteraard.
In 2013 werd een begin gemaakt met de wederopbouw van het koetshuis, ook om te demonstreren dat de stichting Zionsburg in oorspronkelijke 19e eeuwse glorie wilde herstellen. De stichting kon zich veroorloven om geld in wederopbouw te steken, maar er zouden wel inkomsten nodig zijn om het bezit langere tijd in stand te houden. Dat was het inzicht anno 2013. Bevort onderhandelde daarom met de gemeente om ook op het landgoed Elzenburg te mogen bouwen, en op Zionsburg aanvullende activiteiten toe te staan – onder andere door in plaats van Domus Rosalia elders op het landgoed nieuwe woningen te plaatsen. Behoud van het erfgoed en de natuur diende in balans gebracht te worden met beheerseisen.
Bij de wederopbouw van het koetshuis op Zionsburg zijn oude materialen opnieuw gebruikt. Bovendien heeft de aannemer ambachtslieden ingezet die nog in staat zijn siermetselwerk en siersmeedwerk toe te voegen aan de bouwwerkzaamheden. Dat was een eis van het bestuur en een doel voor Bevort, ook om leerplaatsen te creëren voor jonge ambachtslieden zodat oude vaardigheden niet verloren gaan.
Dat zich later opnieuw vertegenwoordigers van een voorheen onbekende buitenlandse trust meldden bij de Marggraff Stichting, betekende dat het overleg met de Belastingdienst weer heropend diende te worden en de plannen voor Zionsburg een nieuw hoofdstuk kregen. Door Bevort werd dit nieuws met gemengde gevoelens onthaald, want hij had jaren bij overheden en andere instanties aangeklopt met het verhaal dat de Marggraff Stichting onvoldoende draagkracht had. Hoewel het door Ewald geïnstalleerde trustfonds alleen onder voorwaarden gelden kan uitkeren, lijkt het nu wel binnen bereik te zijn om het landhuis opnieuw op te bouwen en alle natuurgebieden tweehonderd jaar te behouden.
Bestemming
Welke bestemming voor Zionsburg zou de zegen van Ewald gekregen hebben? Hij had weleens hardop gefantaseerd om van zijn woning een museum te maken waar zijn kunstverzameling geëtaleerd zou kunnen worden. Maar daarna vertelde hij weer aan Bevort dat hij wilde dat alle schilderijen naar Zwitserland verscheept zouden worden, ver weg van de inhalige Nederlandse overheid.
Dat Zionsburg nu (op ‘wens’ van zijn nichtje) een bestemming krijg als vakantie-oord voor gezinnen met herstellende kinderen, had Ewald niet voorzien. Dat de nieuwe huurder zelf financiering moet regelen buiten de Marggraff Stichting om, is wel weer in de zuinige spirit van! Er is nog geen rechtspersoon of bestuur, maar de fondsenwerving is al begonnen.
We moeten maar veronderstellen dat Ewald er vrede mee zou hebben dat zijn zusters uiteindelijk een bestemming hebben gegeven aan wat ook hun ouderlijk huis was. Mits die zusters en hun nazaten goed verzorgd zouden zijn en niet alle zeggenschap over het familievermogen hadden hoeven opgeven.
Voetnoot
Het Marggraff bezit was een particuliere zaak toen Bevort zijn eerste werkzaamheden voor Ewald Marggraff verrichtte. Er was ook toen al publieke interesse, incidentele persaandacht en mogelijk zelfs een maatschappelijk belang. Maar hoe Ewald zijn zaken regelde was aan Ewald en de direct betrokkenen.
Dat veranderde niet wezenlijk toen zijn nalatenschap naar een stichting ging die door de gezusters Marggraff bestuurd werd. Er was publieke belangstelling, maar de familie bepaalde uiteindelijk wat er gebeurde. Net zoals bij elke familie hebben ook de Marggraffs recht op privacy en discretie van al degenen die in hun dienst werkzaam zijn.
Als dienstverlener aan de familie heeft Bevort de afgelopen twintig jaar regelmatig informatie van de stichting gedeeld met de buitenwereld (zie eerder getoonde publicaties), voor zover er sprake was van een publiek belang. Tegelijk hebben Bevort en andere dienstverleners geprobeerd de familie te beschermen tegen bemoeizucht en buitensporige nieuwsgierigheid. Wat de familie met deze nalatenschap doet, gaat vooral de familie aan. Sinds de familie in 2018 een ANBI heeft gemaakt van de stichting, moet er uiteraard wel verantwoording afgelegd worden.
Zionsburg en de nalatenschap van Ewald Marggraff waren ook onderwerp van de podcast De Brand in het Landhuis, een gedramatiseerde documentaire van zes afleveringen die eind 2018 en begin 2019 is uitgebracht door NPO Radio.
