De Geelders is van oorsprong een moerassig bosgebied tussen Schijndel en Boxtel. De ondergrond is leem, dus regenwater zakt er slechts langzaam weg. In de middeleeuwen zijn delen ontgonnen door de aanleg van kampen: gronden van een tiental hectare omzoomd door wallen. Bijzonder aan De Geelders is dat deze kampen veelal gebruikt werden voor de productie van hout. Met name de Kartuizers van Sint Sophia bezaten veel broekbossen in dit gebied. Maar in de zeventiende eeuw verkochten zij hun eigendommen.
De familie Marggraff heeft al sinds eind 18e eeuw bezittingen in De Geelders. Eerst losse percelen bij Olland, maar later wordt het eigendom geleidelijk uitgebreid als andere eigenaars afstand doen van hun hakhoutbossen. Ook Staatsbosbeheer en Brabants Landschap beheren delen van het gebied.
De Geelders is een natuurgebied van 7500 hectare in het Het Groene Woud tussen Den Bosch, Eindhoven en Tilburg. Plan is om een groot deel van dit gebied aan de natuur over te laten. Deze aanpak is mede geïnspireerd op het beheer van Ewald Marggraff die gedurende ruim vijftig jaar amper onderhoud aan zijn bezit in De Geelders liet uitvoeren. Het gevolg? Een veelzijdige flora en fauna, met soorten die voortkomen op de zogenaamde rode lijst van zeldzame planten en dieren. Het gebied is rijk aan bosanemoon, gevlekte orchis, schaafstro, eenbes en koningsvaren. Langs de sloten groeit slanke sleutelbloem. In De Geelders worden veel vlinders aangetroffen, maar ook goudvinken, bosuilen en marters.
De Geelders was een van de eerste Marggraff-domeinen die op initiatief van Frits Bevort van Natuurbouw onder de Natuurschoonwet zijn geplaatst. Zo kwamen er publieke fondsen vrij om de bossen te beheren, maar voorwaarde was wel dat het gebied open werd gesteld voor wandelaars.
Overleg Marggraff Gronden
Ruim een jaar na het overlijden van Ewald Marggraff organiseerde Frits Bevort in maart 2005 een bijeenkomst in het gemeentehuis van Boxtel om met diverse overheden en natuurorganisaties te overleggen over het beheer van de Marggraff gronden. Deelnemers:
- Jan van Homelen (burgemeester gem Boxtel) voorzitter,
- Paul Rüpp (gedeputeerde prov Noord Brabant),
- Tedje Aghina-Marggraff,
- Angelina Aghina,
- Ger van den Oetelaar (wethouder gem Boxtel),
- Theo Beckers ( bestuurslid Brabants Landschap),
- Frans van Beerendonk (ZLTO),
- Jan Hak (voorzitter Brabants Particulier Grondbezit),
- Jacques Broeders (wethouder gem. Vught) afgemeld
Voortgezet overleg met deze partijen leidde vijf jaar later tot een convenant waarin niet alleen afspraken zijn vastgelegd over natuurbeheer maar waarin ook rekening is gehouden met economische dragers. Dat is een issue bij alle grondbezitters: natuurbeheer kost geld. Vroeger werd nog verdiend aan hout, maar dat lukt in de 21e eeuw niet meer. Dus zowel particuliere grondeigenaars als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten als de Landschappen zijn op zoek naar aanvullende inkomsten, naast subsidies en donaties.
Bevort was voor de Marggraff gronden vooral geïnteresseerd in exploitatie met respect voor de natuurwaarden en het historisch gebruik. Vandaar de experimenten met landbouw, begrazing en hopteelt. Overheden waren meer geneigd om oplossingen te zoeken in bouwprojecten. Dat is ook zichtbaar in het convenant, dat ruimt biedt aan nieuwe of vervangende bouw. Op enkele plekken waar eerder woningen gestaan hebben mag weer nieuwbouw (red for green) plaatsvinden om het beheer van de andere gronden als natuurgebied mogelijk te maken.
In deze overeenkomst is ook afgesproken dat het door Ewald Marggraff ingezette beheer van De Geelders voortgezet wordt en dat daarbij natuurlijke ontwikkeling voorop staat, met minimale bemoeienis van beheerders of toezichthouders. Dat is dan ook een belangrijk onderdeel van de huidige erfgoedstrategie.
De geïsoleerd gelegen natte bossen hebben op diverse plekken het karakter van een oerbos, wat het gebied uitdagender maakt dan gewone wandelgebieden, constateert Bureau Overland in zijn rapportage Erfgoedstrategie Geelders (pdf). Bijna 900 verschillende soorten dag- en nachtvlinders zijn door Joep Steur geobserveerd in de Kampina, Geelders, Dommelenbeemden en andere natuurgebieden van Het Groene Woud. Voor liefhebbers zijn vlinderwandelingen uitgezet, onder andere in De Geelders (download). Zie ook het programma Boxtel Natuurlijk van Omroep Dommelland en Natuurmonumenten.
