Toen de Brabantse landeigenaar Ewald Marggraff eind 2003 om het leven kwam bij de brand in het landhuis Zionsburg waren alle vier zijn zussen nog in leven. Ewald was dat jaar zelf tachtig geworden, en afgezien van Tedje waren deze zussen ouder. Wally Marggraff (85) was destijds opgenomen in een verzorgingstehuis in Wassenaar. Louise Sopers-Marggraff (84) woonde in haar eigen huis in Berlicum. Corrie barones Lewe van Aduard-Marggraff (82) had een woning in Voorburg. En Tedje Aghina-Marggraff (77) woonde met haar zoon en dochter in de omgeving van Den Haag.
Fits Bevort van Natuurbouw was medio jaren negentig door Ewald Marggraff ingehuurd om te helpen bij het beheer van zijn gronden, maar na het overlijden van de Vughtse grootgrondbezitter werd snel duidelijk dat de zusters geen idee hadden van de bezittingen van hun broer en dat ze part noch deel hadden gehad in zijn welstand.
Op dat moment was niet bekend dat Ewald (of één van de voorvaders) een fortuin verstopt had in belastingparadijzen. Wel wisten familie en bekenden dat hij de voorgaande decennia een kapitaal gespendeerd had aan schilderijen – waarvan het merendeel waarschijnlijk vervalst was. Zijn grondbezit was ook veel geld waard. Maar de staat waarin Ewald leefde suggereerde geen rijkdom. Zionsburg was een tochtig en verwaarloosd kasteeltje.
Brandjutters
Het testament van Ewald gaf duidelijke aanwijzingen over de bestemming van de nalatenschap. Dat testament was opgesteld in 1954, na het overlijden van vader Lodewijk Marggraff. Het is overduidelijk de laatste wil van de patriarch. Het bezit moest naar een stichting en uit de jaarlijkse opbrengst van huur, pacht en beleggingen kon de familie onderhouden worden. Die stichting werd begin 2004 opgericht door de twee meest vitale zussen: Corrie en Tedje. Beide dames hadden amper bestuurlijke ervaring en waren niet bekend met de details van het bezit: de gronden en de beleggingen. Daarvoor waren ze afhankelijk van adviseurs en dienstverleners.
Omdat niemand zich in het bijzonder om de gezusters bekommerde, nam Bevort na het overlijden van Ewald die taak op zich. Dat ging als vanzelf, want Frits Bevort en zijn zoon Hein vonden het ook vanzelfsprekend om direct na de brand de overgebleven spullen te verzamelen en op te slaan ten behoeve van de nazaten. Voordat scharrelaars uit de buurt alles bij elkaar gesprokkeld hadden. Brandjutters uit Vught hadden toen immers al veel spullen uit de ruïne weggehaald.
Bevort ging bijvoorbeeld kort na het overlijden van Ewald met barones Corrie naar het postkantoor om te vragen of de post vastgehouden kon worden. “Vraag maar een postbus aan, dat kan online,” was het advies aan de hoogbejaarde dame die in haar leven nog nooit een computer aangeraakt had. Bevort overlegde tevens met de gemeente over de mogelijkheid om Ewald op het landgoed te laten begraven. Op dezelfde plek waar ook zijn hondjes lagen. Drie maanden na de brand werd die wens gerealiseerd.
Twee van de vier gezusters waren te oud om nog bestuursbekwaam te zijn. Wally overleed in 2005 in een verzorgingshuis. Louise leefde van haar AOW in een half afgebouwd huis in Berlicum. Net als haar broer tussen stapels papier en kleding. Dat huis hebben Bevort en zoon nog opgeruimd en opgeknapt, terwijl Louise in Hotel Van der Valk in Vught herstelde van een medische behandeling. Ze werd daarna verzorgd in haar eigen woning tot ze in 2010 overleed. De woning is in opdracht van de langst levende zusters verkocht.
Nutsvoorziening
Corrie was van dat tweetal de enige die welgesteld was, omdat ze het fortuin van haar man geërfd had. Tedje daarentegen was achtergebleven als weduwe met een pensioen van haar echtgenoot, maar zij had ook twee thuiswonende kinderen die veel aandacht vergden. Corrie was vijf jaar ouder dan Tedje, dus het was passend bij de rolverdeling dat Corrie voorzitter zou worden van de stichting. Tedje mocht penningmeester zijn. Het was minder vanzelfsprekend dat Corrie ook in alles het laatste woord wilde hebben.
Toch nam ze dat. Toen de notaris vroeg of het de bedoeling was om van de stichting een algemeen nut beogende instelling te maken, reageerde Corrie verontwaardigd dat ze geen nutsvoorziening wilde zijn. Met als gevolg dat de stichting al snel een enorme aanslag successierechten kreeg. Corrie vertrok ook met de bankier van de familie naar Monaco om Ewald’s appartement met uitzicht op de jachthaven te verkopen. Ze kwam terug met een paar ton.
Corrie wilde Zionsburg snel restaureren; Tedje had geen haast. Tedje vond het wel best dat Vught eraan herinnerd werd hoe slecht de Marggraffs behandeld waren. Zij was vijftien toen haar vader na de oorlog vastgezet werd en beschuldigd van collaboratie met de vijand. Een puber die zich in haar geboortedorp niet meer thuis voelde. Daar zat oud zeer.
De plannen van Corrie voor Zionsburg waren ingrijpend. Ze wilde het pand gebruiken als woonplek voor haarzelf en de zusters. De barones nodigde zelfs Bevort uit om met vrouw en kinderen te komen inwonen. Zo was ze immers opgegroeid: met personeel in het koetshuis. De echtgenote van Bevort bedankte vriendelijk voor het aanbod. De tijden van upstairs-downstairs zijn lang voorbij.
Voorafgaand aan de wederopbouw van Zionsburg liet Corrie het huis aan de Parklaan in Den Bosch opknappen. Bevort is met de barones nog op stap gegaan naar Waalwijk om een keuken uit te zoeken. Die keuken is geïnstalleerd. Maar Corrie Lewe van Aduard-Marggraff werd niet oud genoeg om van haar nieuwe woning in Den Bosch te genieten.
Derdenrekening
Corrie en Tedje waren het er in 2004 over eens dat Bevort door kon gaan met het beheren van de gronden, volgens de overeenkomst die jaren voorheen onder toezicht van hun broer was opgesteld. Ook zo’n typische Marggraff-opzet. Bevort moest alle inkomsten en kosten verrekenen via een derdenrekening, ook zijn eigen vergoeding. “Je moet het zelf verdienen,” had Ewald gezegd. Die rekening werd beheerd door een kandidaat-notaris uit de kennissenkring van Ewald. Na elk boekjaar werden de cijfers samen doorgenomen, waarop het batig saldo aan Marggraff betaald kon worden.
Ewald Marggraff had met meer dienstverleners en adviseurs zo’n één-op-één werkverhouding. De bankier, de fiscalist, zelfs de klusjesman. Verdeel en heers. Een gevolg was wel dat de stichting onder leiding van de zusters Marggraff te maken kreeg met verschillende boekhoudingen. Een verdeelde hofhouding, waarvan de gevolgen nog steeds na-echoeën.
Nieuwe Generatie
Tedje Aghina-Marggraff heeft twee kinderen: Lodewijk en Angelina. Samen vormen ze de nieuwe generatie in de Marggraff dynastie. Vandaar dat Bevort al in 2005 aan zowel moeder Tedje als dochter Angelina Aghina gevraagd had om mee te doen aan de werkgroep met lokale Brabantse bestuurders en natuurbeheerders die een visie op het beheer van de gronden van de familie Marggraff ontwikkelde. Zo kregen beide dames Aghina een idee van alle vraagstukken rond het grondbezit. Deze werkgroep was ingesteld op suggestie van gedeputeerde Paul Rüpp, waar Bevort contact mee had om ideeën over het beheer af te stemmen. Paul en Frits waren het eens: maatschappelijk verantwoord ondernemen om inkomsten te genereren, veel aandacht voor erfgoed en betrokkenheid van onderwijsinstellingen.
Dochter Angelina had interesse in maatschappelijk verantwoord beheer. Zoon Lodewijk vond het wel best. Die was minder actief betrokken. Moeder en dochter Aghina beseften bovendien dat de verschillende bezittingen waarschijnlijk alleen bijeen gehouden kon worden als de landgoederen volgens de Natuurschoonwet en Monumentenwet beheerd werden.
In 2010 was Angelina aanwezig bij het tekenen van het convenant waar diverse betrokken gemeenten, de provincie Noord-Brabant en verschillende belangenorganisaties zoals Brabants Landschap, ZLTO en Particulier Grondbezit hun intentie openbaarden om de bezittingen goed te beheren. Daarbij was een deel als natuurgebied aangemerkt, terwijl er elders ruimte werd gecreëerd voor verdiensten uit onder andere woningbouw en maatschappelijke ondernemingen om het geheel ook financieel in evenwicht te houden.
Angelina woonde toen al bestuursvergaderingen bij, waar ze als notulist fungeerde. In 2012 trad ze toe tot het bestuur, ook omdat haar tante Corrie inmiddels oud en zorgbehoevend was geworden. In dat jaar werd vertrouwensman Bevort gepromoveerd tot directeur van Marrobel, de werkmaatschappij van de stichting. Bevort kwam met een meerjarenplan dat een aantal projecten omvatte, economische dragers om nieuwe inkomsten te genereren met de landgoederen en aan actief natuur- en cultuurhistorisch beheer te doen.
Toen Corrie Lewe van Aduard-Marggraff in 2014 overleed, nodigden Tedje en Angeline Aghina beheerder Frits Bevort uit om de vrijgekomen bestuurzetel over te nemen. De leiding van Marrobel werd vervolgens overgedragen aan Bevort’s zoon Hein. Daar hangt een luchtje van nepotisme aan, maar de Marggraffs heersten zelf ook als familie over hun bezit. Begrippen als governance kwamen daar amper ter sprake. Hein werkte bovendien al samen met Frits toen hij nog in opdracht van Ewald actief was; die vond de familieband juist een voordeel. Zo stond er immers altijd iemand klaar als er ergens een omgevallen boom opgeruimd moest worden.
Bestuursmodel
Om de continuïteit van beheer te verzekeren, ging Bevort vanaf 2014 als bestuurslid ook aan de slag met de opvolgingsvraagstukken. Waar zijn betrokken buitenbestuurders te vinden? Hoe valt een ANBI-status voor de stichting te rijmen met steun aan de familie? Welk bestuursmodel past daarbij? Hoe kan natuurherstel en monumentenzorg gecombineerd worden met financieel verantwoord beheer door middel van maatschappelijk verantwoord en milieuvriendelijk ondernemen?
Die zoektocht leidde uiteindelijk tot meningsverschillen binnen de hofhouding van adviseurs en dienstverleners. Als gevolg van dat conflict werd Bevort in de zomer van 2017 als bestuurder van de stichting weggestemd om plaats te maken voor drie nieuwe bestuurders, waarvan twee onbekend bij de familie. Op aandringen van Angelina en Tedje Aghina werd Bevort kort daarna uitgenodigd om wederom aan te schuiven. Dat leidde in het volgend jaar echter tot verschil van mening over het te voeren beleid en conflicten over verantwoordingen van keuzes die in het verleden waren gemaakt. Eind 2018 werden vader en zoon Bevort daarom door de andere bestuurders op non-actief gesteld.
Even later publiceerde de stichting als ANBI haar nieuwe beleidsplan waarin nadrukkelijk gesteld werd dat de stichting voortaan een ‘passief beheer’ zou voeren. De afrekening met het verleden was begonnen.
Voetnoot
Bevort is al die jaren niet apart betaald voor zijn diensten aan de familie. Hij had weliswaar inkomsten uit werkzaamheden voor de stichting, zoals voordien afgesproken met Ewald Marggraff. Maar hulp aan de familie was geen onderdeel van deze afspraken. Zowel Louise als Corrie hadden daarom voor hun dood aan Tedje te kennen gegeven dat ze wensten dat Frits een schenking uit hun nalatenschap zou krijgen, als beloning voor zijn inzet door de jaren heen.
Marggraff wordt gespeld met twee gg’s en twee ff’s. In oude documenten komt soms ook de schrijfwijze Margraf, Markgraf of Margraff voor.
Marggraff is geen naam die op adellijke herkomst duidt. Een grootmoeder van Ewald en zijn zussen was afkomstig uit de familie Von Glockmann, lagere landadel (ritters) uit de Baltische staten. Daar komt het familiewapen waarschijnlijk vandaan: drie klokjes. In de grote kerk te Leiden ligt voorvader Wilhelm Ewald von Glockmann begraven, een oud-kolonel van het regiment dragonders uit Pruissen. Een andere nazaat van deze Ewald is Gerrit Rietveld.
