Het initiatief Herenboeren is voortgekomen uit een opdracht in 2006 van Natuurbouw aan de adviesgroep Praedium om een duurzame bestemming te bedenken voor Wilhelminapark, een landgoed van tachtig hectare op de grens van Vught en Boxtel. Het op dat moment relatief verwilderd domein is bezit van de Marggraff Stichting die de landschappelijke waarde van deze combinatie van akkers, weiden en bossages wilde beschermen. Frits Bevort (Natuurbouw) was destijds door de familie Marggraff als verantwoordelijke aangesteld voor het beheer van alle gronden.
Praedium kwam in overleg met Bevort tot het plan om er een gemengd landbouwbedrijf te beginnen dat in staat geacht moest worden zo’n tweehonderd huishoudens te voorzien in een groot deel van hun dagelijkse behoefte aan groenten, fruit, eieren en vlees. Idee was om het bedrijf collectief bezit te maken van deze huishoudens, zodat de omgeving meer betrokken zou zijn bij de onderneming. Laat zien waar voeding vandaan komt. Betrek opeenvolgende generaties bij het telen en oogsten. De naam die destijds gekozen werd was Herenboeren.
Het duurde enkele jaren voordat de eerste ideeën tot een werkbaar model leidden. Maar in 2014 kon de Stichting Herenboeren Nederland opgericht worden met als doel om het experiment op Wilhelminapark bij gebleken succes ook elders in Nederland uit te voeren. De grond werd met hulp van Natuurbouw bouwrijp gemaakt, weilanden omheind met hekken gemaakt van hout uit eigen bos en varkenshokken ingegraven. Ook bleek overleg met de gemeente nodig om het bestemmingsplan aan te passen. Zodat in 2016 de eerste collectieve boerderij met een boer in dienst van start kon gaan.
Klein detail: ook de werving van huishoudens nam langer in beslag dan voorzien. Dat is een bottleneck bij vrijwel alle nieuwe initiatieven voor een Herenboerderij, maar de interesse is desondanks overweldigend. Zowel in Nederland als vanuit het buitenland stromen belangstellenden toe. Herenboeren wordt internationaal gezien als één van de manieren om consumenten actiever te betrekken bij hun eigen voedselketen, en al doende de duurzaamheid van de levensmiddelenvoorziening te verbeteren.
Herenboeren Wilhelminapark in Boxtel kreeg in 2017 de Green Deal-status, waardoor het initiatief door de landelijke overheid erkend wordt als baanbrekend experiment. Deze vestiging dient tevens als proefboerderij voor andere collectieven (inmiddels in diverse stadia van uitvoering – zie ook documentaire Eten van Eigen Hof). Het is bovendien hartverwarmend om te zien dat de deelnemers onderling via de website Herenkeuken al recepten uitwisselen en samen experimenteren met nieuwe gerechten en zelfgemaakte conserven. Samen telen werkt verbindend.
Onder nieuw bestuur heeft de Marggraff Stichting helaas afgezien van actieve betrokkenheid. In 2018 kondigde het bestuur aan voortaan een passief beleid te voeren. “Binnen dit passieve beheer past in beginsel niet het ontwikkelen van nieuwe projecten en het doen van investeringen in bedrijven. Deze investeringen hebben een ongewenst risicoprofiel.”
Bij de groei van Herenboeren is de Marggraff stichting dus niet meer betrokken. Maar de stichting is wel leenheer van Herenboeren Wilhelminapark gebleven. En als zodanig was het nieuwe bestuur uiteraard van de partij toen koning Willem-Alexander op werkbezoek kwam.
In 2019 werd Herenboeren opgenomen in de Trouw Duurzame 100 op de tiende plek. In 2024 telt het initiatief meer dan twintig actieve boerderijen die ruim negenduizend huishoudens van levensmiddelen voorzien, en nog meer projecten in de startblokken. Ambitie is om in 2030 maar liefst 75 vestigingen in Nederland in bedrijf te hebben, meldt RTL Nieuws.
In Rotterdam denken de oprichters van Herenboeren De Vlinderstrik over een kring van herenboeren om de hele regio te voorzien. Daar is een wachtlijst van nieuwe belangstellenden, lezen we in Foodlog. Kijk ook eens naar het initiatief Rotterdam De Boer Op dat voedselbossen en voorbeeldboerderijen mogelijk wil maken aan de stadsrand. Niet toevallig een ander thema dat al jaren de aandacht heeft van Natuurbouw. Ook Noord-Brabant is trots op zijn Herenboeren.
Wie interesse heeft kan zich aanmelden voor een rondleiding op de locatie van Herenboeren Wilhelminapark, tussen Vught en Boxtel aan de A2.
Voetnoot
Herenboeren is overigens een mooi bewijs dat het voor maatschappelijke ondernemingen voordelig kan zijn als betrokkenen met meerdere petten op actief te zijn. Bevort heeft als oud-bestuurder van diverse opleidingen in de regio heel wat studenten aan afstudeerprojecten geholpen op Wilhelminapark en bij Herenboeren. Dat was vanaf begin af aan de bedoeling. Kruisbestuiving! Bevort heeft bovendien koeien en kippen beschikbaar gesteld die op Wilhelminapark zouden gedijen. De actieve betrokkenheid van zowel vader Frits Bevort als zoon Hein Bevort was helemaal geen probleem toen de Marggraff Stichting geleid werd in de traditie van de familie Marggraff, in tegendeel. Nederland heeft talloze landgoederen die door families beheerd worden middels stichtingen en vennootschappen, die tegelijk ook familiale verbanden zijn.
